Đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải chủ yếu phụ thuộc vào EVN, EVNNPT
Bộ Công thương đang đề nghị xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điện lực nhằm giải quyết một số vướng mắc trong quá trình thực tiễn thi hành hiện nay.
Trong đó, có nhiều thay đổi lớn với sự tham gia nhiều hơn của các thành phần kinh tế tư nhân, bao gồm cả các nhà đầu tư nước ngoài cũng như sự xuất hiện của các nguồn năng lượng tái tạo ngày càng nhiều.
Trong dự thảo đánh giá tác động của chính sách Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Điện lực, Bộ Công thương cho biết, Luật Điện lực được ban hành đã lâu (năm 2004) và đã qua 02 lần sửa đổi, bổ sung một số điều, song nội dung sửa đổi bổ sung không nhiều (năm 2012 chủ yếu sửa đổi quy định về giá điện và phí, năm 2018 chủ yếu sửa đổi quy định về quy hoạch phát triển điện lực để phù hợp với Luật Quy hoạch).
Do đó, cần tổng kết và đánh giá tổng thể các quy định tại Luật Điện lực so với sự phát triển thực tế của ngành năng lượng trong thời gian gần đây (có nhiều thay đổi lớn với sự tham gia nhiều hơn của các thành phần kinh tế tư nhân, bao gồm cả các nhà đầu tư nước ngoài cũng như sự xuất hiện của các nguồn năng lượng tái tạo ngày càng nhiều) để đảm bảo việc nghiên cứu đề xuất chính sách sửa đổi quy định tại Luật Điện lực phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Trong thực tiễn thi hành hiện nay còn tồn tại một số vấn đề mà các quy định tại Luật Điện lực hiện hành chưa đáp ứng được và cần thiết phải được sửa đổi, bổ sung.
Một trong những vấn đề tồn tại được Bộ Công thương chỉ ra đó là bất cập trong chính sách “Nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải điện” quy định tại Luật Điện lực hiện hành.
Bộ Công thương đề nghị quy định chi tiết phạm vi nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải điện.
Từ khi Luật Điện lực ban hành, trong đó có quy định “Nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải điện” thì toàn bộ lưới điện truyền tải do Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hoặc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) thực hiện đầu tư xây dựng, vận hành.
Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, nhu cầu phụ tải tăng, nhu cầu phát triển nguồn điện tăng (nhất là sự phát triển năng lượng tái tạo gần đây), lưới điện truyền tải chưa đáp ứng được so với phát triển nguồn điện dẫn tới không giải tỏa hết công suất nguồn điện, một số khu vực bị quá tải cục bộ.
Do lượng vốn đầu tư ngành điện cần thu xếp thực hiện đầu tư lưới điện truyền tải lớn (giai đoạn 2011-2020, EVNNPT đã phải thu xếp vốn khoảng hơn 95.000 tỷ đồng từ nguồn vay nước ngoài và vay thương mại trong nước) và một số nguyên nhân khách quan (giải phóng mặt bằng, đất đai, thủ tục đầu tư,…) hệ thống lưới điện truyền tải đã không xây dựng kịp thời để giải tỏa hết nguồn điện lên hệ thống điện.
Theo kết quả đánh giá công tác thực hiện Quy hoạch phát triển điện lực, việc đầu tư xây dựng các công trình lưới điện truyền tải trong giai đoạn 2016-2020 chưa đáp ứng theo yêu cầu của quy hoạch. Cụ thể, sau 5 năm thực hiện Quy hoạch điện VII điều chỉnh, lưới điện truyền tải được xây dựng với khối lượng khá lớn nhưng chỉ đạt khoảng từ 70% tới 90% tùy vào vùng miền, loại công trình và cấp điện áp so với yêu cầu quy hoạch của cả giai đoạn 2016-2020.
Để đảm bảo đầu tư lưới điện truyền tải đồng bộ với nguồn điện, một số nhà đầu tư đã được Chính phủ cho phép thực hiện đầu tư lưới điện truyền tải và bàn giao lại cho ngành điện quản lý, vận hành như: đầu tư trạm biến áp 500 kV và đường dây 500 kV do Tập đoàn Xuân Thiện làm chủ đầu tư; trạm biến áp 500 kV Thuận Nam và lưới điện truyền tải 500 kV, 220 kV đấu nối vào hệ thống điện quốc gia do Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Trung Nam đầu tư.
Ngoài ra, có một số công trình truyền tải điện như sân phân phối điện 500 kV tại các Trung tâm nhiệt điện như: Vũng Áng, Sông Hậu, Long Phú cũng được Chính phủ giao cho Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) thực hiện đầu tư và bàn giao lại cho EVN/EVNNPT quản lý, vận hành.
Tuy nhiên, việc bàn giao tài sản sau khi đầu tư do chưa có quy định cụ thể nên có những vướng mắc về cách hạch toán chi phí, xác định vốn đầu tư dẫn đến kéo dài thời gian hoàn thành bàn giao tài sản.
Để tháo gỡ vướng mắc này, tại Thông tư số 57/2020/TT-BCT ngày 31 tháng 12 năm 2020 của Bộ trưởng Bộ Công thương về quy định phương pháp xác định giá phát điện, trình tự kiểm tra hợp đồng mua bán điện đã quy định cơ chế thu hồi chi phí đấu nối thông qua giá phát điện, thu hồi chi phí đấu nối đặc thù cho nhà đầu tư nhà máy điện/lưới điện và được đưa vào chi phí mua điện trong tính toán phương án giá bán lẻ điện bình quân của EVN.
Cần quy định chi tiết phạm vi nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải điện
Trong giai đoạn vừa qua, đánh giá chung công tác đầu tư xây dựng nguồn và lưới điện đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu điện cho phát triển kinh tế xã hội và an ninh quốc phòng của đất nước. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ nguồn năng lượng tái tạo thì nhu cầu đầu tư vào hệ thống lưới điện truyền tải để giải tỏa công suất các nguồn điện là rất lớn, cần thiết.
Do quy định về độc quyền trong lĩnh vực truyền tải điện còn chưa rõ ràng trong Luật Điện lực, việc đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải thời gian vừa qua chủ yếu phụ thuộc vào EVN, EVNNPT là các doanh nghiệp nhà nước nên chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra về cả quy mô và tiến độ để phục vụ truyền tải, giải tỏa công suất nguồn điện, Nghị quyết số 55-NQ/TW đã có nội dung:
“Có cơ chế khuyến khích thu hút vốn ngoài nhà nước đầu tư xây dựng vào hệ thống truyền tải điện quốc gia. Vận hành hệ thống điện quốc gia độc lập dưới sự kiểm soát của Nhà nước; có cơ chế, chính sách đầu tư xây dựng hệ thống truyền tải điện, tách bạch với độc quyền nhà nước về truyền tải điện. Thực hiện xã hội hóa tối đa trong đầu tư và khai thác, sử dụng cơ sở vật chất, dịch vụ ngành năng lượng, bao gồm cả hệ thống truyền tải điện quốc gia trên cơ sở bảo đảm quốc phòng, an ninh ”.
Tuy nhiên, việc khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện truyền tải chưa có cơ sở quy định trong Luật Điện lực, chưa làm rõ hoạt động truyền tải cũng như phạm vi lưới điện truyền tải mà nhà nước cần độc quyền.
Để giải quyết vấn đề thực tiễn và luật hóa chủ trương, chính sách đã đề ra tại Nghị quyết số 55-NQ/TW, cần thiết phải sửa Luật Điện lực về chính sách độc quyền trong hoạt động truyền tải điện, hướng tới khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện, làm rõ hoạt động truyền tải và phạm vi lưới điện truyền tải mà nhà nước cần độc quyền.
Theo Bộ Công thương, nếu vấn đề nếu trên không được giải quyết sẽ gây khó khăn trong việc thu xếp vốn do nhu cầu nguồn vốn để đầu tư phát triển lưới điện truyền tải là rất lớn.
Theo Dự thảo Đề án Quy hoạch VIII giai đoạn tới năm 2045, EVNNPT sẽ phải phải thu xếp vốn đầu tư, cụ thể: Tổng vốn đầu tư phát triển điện lực giai đoạn 2021 - 2030 khoảng 128,3 tỷ USD, trong đó: cho lưới điện khoảng 32,9 tỷ USD, cơ cấu trung bình vốn đầu tư cho nguồn và lưới là 74/26. Giai đoạn 2021 - 2030, trung bình mỗi năm cần đầu tư khoảng 12,8 tỷ USD trong đó 3,3 tỷ USD cho lưới.
Tổng vốn đầu tư phát triển điện lực giai đoạn 2031 - 2045 khoảng 192,3 tỷ USD, trong đó cho lưới điện khoảng 52,1 tỷ USD, cơ cấu trung bình vón đầu tư nguồn và lưới là 73/27. Giai đoạn 2031 - 2045, trung bình mỗi năm cần đầu tư khoảng 12,8 tỷ USD trong đó 3,4 tỷ USD cho lưới.
Do áp lực thu xếp vốn đầu tư lưới điện truyền tải rất lớn kết hợp với một số nguyên nhân khách quan khác dẫn đến việc đầu tư lưới điện chưa đạt theo kế hoạch, quy hoạch được duyệt, một vài khu vực còn chưa đáp ứng với nhu cầu phụ tải, chưa kịp thời với phát triển nguồn điện gây lãng phí nguồn lực do không giải tỏa hết công suất của nguồn điện.
Bộ Công thương cũng chỉ rõ, ngành điện là một ngành kết cấu hạ tầng phục vụ nhu cầu cho các ngành kinh tế khác, trong khi đó, nước ta đang trong giai đoạn đang phát triển, nhu cầu sử dụng điện ngày càng cao. Việc dự báo phụ tải, đặc biệt là xác định vị trí phát triển của phụ tải gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, thực tế thời gian qua ngành điện cần phải bổ sung nhiều dự án cục bộ vào quy hoạch để thực hiện cung cấp điện đáp ứng nhu cầu phụ tải, trong khi đó, Luật Quy hoạch quy định thủ tục bổ sung quy hoạch rất khó khăn phức tạp, gần như không thể điều chỉnh bổ sung cục bộ. Đây là rào cản lớn cho hoạt động đầu tư xây dựng lưới truyền tải.
Hiện nay, thủ tục điều chỉnh/bổ sung quy hoạch chưa đảm bảo tính đồng bộ giữa nguồn và lưới (do tiến độ bổ sung quy hoạch lưới chậm hơn nguồn), thực tế trong thời gian 3 năm vừa qua, có nhiều dự án nguồn năng lượng tái tạo được bổ sung quy hoạch nhưng không bổ sung lưới điện đấu nối truyền tải. Vì vậy, làm ảnh hưởng đến đồng bộ xây dựng nguồn và lưới gây lãng phí nguồn lực do không giải tỏa hết công suất của nguồn điện.
Bộ Công thương đề xuất Hoàn thiện quy định về quy hoạch và đầu tư phát triển điện lực đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị, trong đó hoàn thiện quy định về độc quyền trong hoạt động truyền tải theo hướng: Thu hút mọi thành phần kinh tế tham gia hoạt động truyền tải phục vụ đấu nối nguồn điện và quy định “Nhà nước độc quyền trong xây dựng, quản lý, vận hành lưới điện truyền tải, có ý nghĩa quan trọng về an ninh cung cấp điện". Giao Chính phủ quy định chi tiết phạm vi nhà nước độc quyền trong hoạt động truyền tải điện.
Minh Thái
